تمام حیوانات به مقادیر مشخصی از مواد مغذی نیاز دارند. عدم دریافت کافی و متعادل این مواد، آنها را در وضعیت نامناسب تغذیهای قرار میدهد که میتواند به اختلال در رشد، بازدهی و سلامت آنها منجر شود. در موارد شدید، حتی ممکن است سبب تلفات دام و طیور شود. از آنجا که تأمین مواد مغذی عمدتاً از طریق خوراک صورت میگیرد و خوراکها از نظر کیفیت فیزیکی و ارزش غذایی تنوع بسیار زیادی دارند، استفاده از مکملها به ویژه مکملهای معدنی، امری ضروری است.
مواد معدنی نقش حیاتی در سیستم تغذیه حیوانات ایفا میکنند و برای رشد طبیعی، تولید و حفظ سلامت ضروری هستند. این مواد در بافتهای بدن وظایف ساختمانی، کاتالیزوری و فیزیولوژیکی را بر عهده دارند.
علت استفاده از مکملهای معدنی در خوراک دام و طیور
امروزه با رواج تغذیه دام بر پایه پسماندهای کشاورزی و علوفههایی مانند کاه و سیلوی ذرت که معمولاً پروتئین کم و مواد معدنی با قابلیت هضم پایینی دارند، افزودن مکملهای معدنی و ویتامینی برای پیشگیری از کمبودها امری رایج است. این نیاز در دامهای شیرده و مرغهای تخمگذار جدیتر است. جالب است بدانید که مواد مغذی موجود در این مکملها میتوانند جذب ترکیبات دیگر در جیره پایه را نیز بهبود بخشند.
پیامدهای کمبود مواد معدنی و راه حل آن
کمبود مواد معدنی مهمی مانند کلسیم و فسفر در جیره غذایی، میتواند باعث اختلال در رشد استخوانها، کاهش رشد و در مرغها، ضعف پوسته تخممرغ شود. یکی از رایجترین و مقرونبهصرفهترین روشها برای جبران این کمبود، استفاده از مکملهایی مانند دیکلسیمفسفات است که حاوی حدود ۱۷.۵٪ فسفر و ۲۲-۲۴٪ کلسیم میباشد. کلسیم، علاوه بر نقش کلیدی در استخوانسازی، به بهبود سیستم گوارش و تنظیم فرآیندهای زیستی بدن کمک میکند.
نیازهای متغیر و ملاحظات مهم
مقادیر و نسبتهای مورد نیاز مواد معدنی تحت تأثیر عواملی مانند نوع دستگاه گوارش، سن، توان تولیدی (شیر، تخم، رشد)، وضعیت آبستنی و … قرار میگیرد. تأمین همزمان حدود ۴۰ ماده مغذی مورد نیاز در جیره میتواند چالشبرانگیز باشد. همچنین، توجه به این نکته ضروری است که مصرف هر ماده معدنی بیش از حد نیاز، میتوانند اثرات سمی داشته باشد. به عنوان مثال، درصد مواد معدنی در استخوان با رشد حیوان افزایش مییابد.
دستهبندی و نقش مواد معدنی در بدن
مواد معدنی معمولاً بر اساس مقدار مورد نیاز در جیره به دو دسته پرمصرف (ماکرو مینرال) و کممصرف (میکرو مینرال) تقسیم میشوند. این مواد نقشهای حیاتی متنوعی در بدن ایفا میکنند:
۱. تولید انرژی: مانند فسفر که در مولکول ATP (ناقل انرژی سلولی) حضور دارد.
۲. ساختمانی: مانند کلسیم، فسفر و منیزیم در استخوانها و دندانها؛ آهن و کبالت در هموگلوبین خون؛ و گوگرد در شاخ، مو و پر.
۳. عملکردی: مانند کلر در اسید معده؛ کبالت در ساختار برخی ویتامینها؛ آهن در انتقال اکسیژن؛ و ید در ساخت هورمونها.
۴. تنظیم فرآیندهای فیزیکوشیمیایی: مانند سدیم، پتاسیم، کلر و منیزیم در کنترل تحریکپذیری عصبی-عضلانی، تعادل اسمزی و اسید و باز.
مواد معدنی در تغذیه طیور (نکات ویژه)
طیور نیز به طیف وسیعی از مواد معدنی (حدود ۱۳ عنصر) نیاز دارند. توازن بین این مواد، به ویژه نسبت کلسیم به فسفر، از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است. نسبت قابل قبول کلسیم به فسفر قابل دسترس برای طیور در حال رشد، معمولاً بین ۱:۱ تا ۲:۱ است. این نسبت در مرغهای تخمگذار به دلیل نیاز بالا به کلسیم برای ساخت پوسته تخممرغ، میتواند به مراتب بیشتر (حتی ۱۰:۱) باشد. همچنین، تعادل بین کاتیونها و آنیونهای معدنی در جیره میتواند بر تعادل اسید و باز بدن و عملکرد تولیدی تأثیر بگذارد.
