تغذیه نقش بنیادینی در سلامت، عملکرد و بقای موجودات زنده ایفا میکند. این فرآیند تنها تأمینکنندهٔ انرژی نیست، بلکه بر جنبههای مختلفی از جمله سلامت جسمی و روانی، ظرفیتهای فیزیکی، حساسیت به بیماریها، روند بهبود و نیز پیشگیری یا تشدید بیماریهای مزمن متابولیک تأثیر مستقیم دارد.
مواد مغذی اساسی: شش گروه حیاتی
مواد مغذی، ترکیبات شیمیایی موجود در جیرهٔ غذایی هستند که برای انجام فرآیندهای طبیعی زندگی ضروریاند. این مواد به شش گروه اصلی تقسیم میشوند:
- آب
- پروتئینها و اسیدهای آمینه
- کربوهیدراتها
- لیپیدها (چربیها)
- ویتامینها
- مواد معدنی
انرژی نیز که از متابولیسم این مواد حاصل میشود، نیاز پایهٔ همهٔ حیوانات است. این مواد مغذی، نیازهای سلولی را برای آب، سوخت، اجزای ساختمانی (پوست، عضله، استخوان، اعصاب) و تنظیم متابولیک تأمین میکنند.
علم تغذیه: تلفیق بیوشیمی و فیزیولوژی
علم تغذیه، دانشی ترکیبی از بیوشیمی و فیزیولوژی است که به بررسی ویژگیهای مواد خوراکی و چگونگی استفاده از آنها توسط دستگاه گوارش میپردازد. در این فرآیند، سلولهای بدن حیوان، مواد شیمیایی مورد نیاز برای انجام مطلوب واکنشهای متابولیکی و شیمیایی جهت رشد، نگهداری، کار و تولید را دریافت میکنند.
اهمیت اقتصادی تغذیه در دامپروری
در پرورش حیوانات اهلی، بخش عمدهٔ هزینهٔ تولید (گاهی تا ۸۰٪) مربوط به تغذیه است. بنابراین، مدیریت اصولی تغذیه، بالاترین اهمیت اقتصادی را دارد. هدف اصلی، فرموله کردن جیرههای غذایی متعادل و مقرونبهصرفه برای پاسخگویی دقیق به نیازهای دام و دستیابی به حداکثر بازدهی بیولوژیکی و اقتصادی است.
اصول فرموله کردن جیرهٔ غذایی
- تعادل و کفایت: جیره باید سطوح کافی و متوازنی از مواد مغذی را با توجه به سطح تولیدی حیوان تأمین کند.
- کارایی اقتصادی: ترکیب کاملترین مواد با حداقل هزینه برای تولید باکیفیت.
- کاربردی بودن: جیره باید از نظر عملیاتی (آسیاب، مخلوط کردن، جابهجایی و انبارداری) مناسب باشد.
- استفاده از افزودنیها: امروزه علاوه بر خوراکهای طبیعی، از افزودنیهایی مانند ویتامینها، مواد معدنی و در برخی موارد تقویتکنندههای رشد یا مواد دارویی برای اهداف خاص استفاده میشود.
منشأ خوراک و نقش مواد مغذی
بخش عمدهٔ خوراک دام و طیور منشأ گیاهی دارد. گیاهان از طریق فتوسنتز، مواد مغذی را تولید و در بافتهای خود ذخیره میکنند. دانهها به دلیل تراکم بالای مواد مغذی، از ارزش ویژهای در تغذیه برخوردارند.
وظایف کلیدی مواد مغذی در بدن دام
- پروتئینها و اسیدهای آمینه: ایفای نقش ساختمانی، تنظیمی و کاتالیتیکی. برخی اسیدهای آمینهٔ ضروری توسط بدن سنتز نمیشوند و باید از طریق خوراک تأمین گردند.
- کربوهیدراتها: ذخیره و انتقال انرژی شیمیایی در بدن.
- لیپیدها (چربیها): ذخیرهٔ انرژی، ایفای نقش تنظیمی و کمک به جذب ویتامینهای محلول در چربی.
اختلالات تغذیهای و ضرورت ارزشیابی خوراک
عدم تعادل مواد مغذی (چه کمبود و چه زیادهروی) یکی از عوامل مهم کاهش تولید و سلامت در گلههاست. برای پیشگیری از این مشکلات، ارزشیابی دقیق مواد خوراکی از جنبههای کمی و کیفی امری ضروری است.
نتیجهگیری
تغذیه علمی پویاست که پیوند بین کیفیت خوراک، سلامت موجود زنده و بهرهوری اقتصادی را مدیریت میکند. شناخت دقیق نیازهای غذایی، ساختار فیزیولوژیک دام و ارزش مواد خوراکی، سنگ بنای فرموله کردن جیرههای بهینه، حفظ سلامت گله و بهرهگیری مؤثر از منابع کشاورزی است. سرمایهگذاری در دانش تغذیه، سرمایهگذاری در سلامت و بازدهی پایدار است.
